Qərbi Asiya bölünmə planları və siyasi təzyiqlərin kölgəsində nəfəs almaqda çətinlik çəkərkən, gözlər indi İraqa yönəlib. Neftlə zəngin Bəsrədə "bölgə"nin yaradılması ilə bağlı artan pıçıltılar ölkənin parçalanması və dağılması kabusunu yenidən canlandırıb.
Qərbi Asiya bölgəsi bölünmə layihələri və siyasi təzyiqlərlə mübarizə apararkən, gözlər indi İraqa yönəlib. Bu kontekstdə, "Bəsrə Bölgəsi"nin yaradılması planı bir daha bu ölkənin gələcək birliyi və sabitliyi ilə bağlı ciddi müzakirələrə səbəb olub.
"Rey əl-Yavm" qəzeti bu mövzuda Xalid əl-Cəyusinin yazdığı bir məqalə dərc edib. O, bildirib ki, "Suriya faktiki olaraq bölünmüş kimi görünsə də, müqavimətin tərksilah edilməsi yolu ilə Livanı bölmək səyləri davam etsə də, Əlcəzair "qəbilə müstəqilliyi" layihəsi ilə diqqət mərkəzində olsa da, Misir sionist rejimlə uzunmüddətli qaz müqavilələri ilə zəiflədilsə də, qalan ölkələr sülh və normallaşdırma müqavilələri adı altında təzyiq altında olsa da, indi İraqın da "Bəsrə Bölgəsi" vasitəsilə parçalanma yolunda olduğu görünür.
Bu prosesdə İraq mərkəzi hökuməti ölkənin bölünməsindən, neft ehtiyatlarının itirilməsindən və iqtisadi və sosial bölünmələrin dərinləşməsindən qorxaraq Bəsrənin ayrı bir bölgəyə çevrilməsinə qarşı çıxır."
Bəsrə bölgəsinin quruluş prosesinin başlanğıcları
Xalid əl-Cəyusi məqaləsinin davamında İraq Seçki Komissiyasının Bəsrə Bölgəsinin yaradılması üçün ərizə formalarını dərc etdiyini bildirən dərc olunmuş xəbərə işarə edərək, bunun ayrıca bir bölgənin yaradılmasına imkan verən konstitusiya çərçivəsinə əsaslandığını iddia edib.
Bu iddiaya görə, komissiya əyalət seçicilərinin 2%-dən imza toplamaq üçün formalar təqdim edib. Bu imzalar araşdırıldıqdan və təsdiqləndikdən sonra seçicilərin 10%-dən ərizə və imza toplamaq üçün qeydiyyat mərkəzləri açılacaq, sonra sorğu Nazirlər Şurasına göndəriləcək və Bəsrə Bölgəsinin yaradılması ilə bağlı referendumun tarixi müəyyən ediləcək. Son qərar seçicilər tərəfindən veriləcək.
Bağdaddan təkzib
Lakin Bağdaddakı Müstəqil Ali Seçki Komissiyası bu xəbəri tez bir zamanda təkzib edərək, imza toplama formalarının dərc edilməsi və ya paylanması üçün rəsmi təsdiq iddiasının yalan olduğunu vurğulayıb.
Bu arada, Bəsrədəki Seçki Komissiyası ofisinin və Bağdaddakı mərkəzi hökumətin açıqlamaları arasında açıq bir ziddiyyət müşahidə olunur. Eyni zamanda, bəzi vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları Bəsrə bölgəsinin yaradılması kimi qanuni variantı canlandırmaq üçün yeni bir hərəkat başladıblar.
Əsas sual budur: Bəsrə bölgəsi həqiqətən elan edilərsə, Bağdaddakı mərkəzi hökumət nəzarəti nə dərəcədə saxlaya biləcək? Digər İraq əyalətləri də hökumətin qeyri-kafiliyini, iqtisadi problemləri və işsizliyi əsas gətirərək regional formalaşma və müstəqillik əldə etsələr, bunun nəticələri nə olacaq? Bu vəziyyət bir vaxtlar güclü olan və yenidən yüksələ biləcəyi və əvvəlki mövqeyinə qayıda biləcəyi düşünülən İraqın süqutuna səbəb ola biləcək bir ssenari təqdim edir.
İqtisadi və sosial narahatlıqlar
Mətn aşağıdakı ifadələrlə davam edir: İraqlılar bölgələr yaratmaq meylinin iqtisadi problemləri daha da artıracağından narahatdırlar. Çünki neftlə zəngin əyalətlər sərvət üzərində nəzarəti ələ keçirə bilər, bu da daha kasıb əyalətlərdə qəzəbə səbəb ola bilər və ölkəni daxili münaqişəyə, hətta vətəndaş müharibəsinə sürükləyə bilər.
Bəsrə əyalətində seçicilərin sayının 1,6 milyondan çox olduğunu nəzərə alsaq, bunun 2%-i 32.000-dən çox imzaya uyğundur. Qanuna görə, bu imzalar toplanıb təsdiqləndikdən sonra, bölgənin yaradılması üçün xalqın iradəsini yekunlaşdırmaq üçün daha çox imza toplanmalıdır.
Bəsrə Bölgəsinin yaradılması çağırışları yeni deyil; bu plan 2003-cü ildə Amerikanın işğalından bəri Kürdüstan Bölgəsi təcrübəsini təkrarlamaq məqsədi ilə gündəmə gətirilib. Lakin, Bağdaddakı mərkəzi hökumətin müxalifəti də daxil olmaqla, müxtəlif səbəblərdən bu plan heç vaxt gerçəkləşməyib.
Yerli hakimiyyət orqanlarının mövqeyi
Bəsrə əyalətinin sözçüsü Muin əl-Həsən vurğulayıb ki, keçmiş cəhdlərin uğursuzluğu ideyanın bitməsi demək deyil. Artan ictimai əhval-ruhiyyəyə işarə edən Həsən, Bəsrə bölgəsinin "separatçı və ya etnik" deyil, əksinə yerli hökumətin səlahiyyətlərini genişləndirməyi və resursların, xidmətlərin daha yaxşı idarə olunması üçün inzibati struktur yaratmağı hədəfləyən inzibati bölgə olduğunu bildirib.
İraqda Səddam Hüseynin devrilməsindən sonra 2005-ci ildə hazırlanmış konstitusiyaya əsasən, hər bir əyalət rəsmi tələb və referendum yolu ilə bir bölgə yarada bilər. Bu tələb ya əyalət şurası üzvlərinin üçdə biri, ya da müvafiq əyalətlərdəki seçicilərin 10%-i tərəfindən edilməlidir.
Bəsrə İraqın əsas limanıdır və ölkənin dənizə yeganə çıxışıdır. Bu əyalət İraqın neft ehtiyatlarının təxminən üçdə ikisinə malikdir və geniş neft və qaz yataqlarına malikdir. Bu vəziyyət sərvətin bölünməsi və İraqın potensial dağılması ilə bağlı narahatlıqları artırır.
Seyid Müqtəda əs-Sədrin xəbərdarlığı
İllər əvvəl Sədr Hərəkatının lideri əyalətlərin bölgələrə çevrilməsinin İraqın "işğalı" üçün yol aça biləcəyi barədə xəbərdarlıq etmişdi. İctimaiyyətə müraciət edən Sədr bildirib: "Regional hakimiyyət orqanları sizi daha asanlıqla talan edəcək, korrupsiya və zülm artacaq, daxili və xarici acgöz şəxslər sizin üzərinizdə daha çox nəzarət edəcəklər."
Bir neçə il əvvəl Bəsrədəki gənclər Bəsrə Bölgəsinin hipotetik bayrağını qaldırdılar. Bu bayraqda ağ (sülh simvolu), mavi (dəniz simvolu), yaşıl (əkinçilik simvolu) və mərkəzdə iki xurma budağında yerləşdirilmiş bir damla neft təsvir edilmişdir.
Bu separatçı meyllər regional və beynəlxalq dəstəkdən məhrum deyil. Bu kontekstdə Vaşinqtonun Bəsrə Bölgəsinə dair mövqeyi hələ də qeyri-müəyyəndir. ABŞ rəsmi olaraq vurğulayıb ki, İraqın dövlət strukturunda və ya inzibati sistemində hər hansı bir dəyişiklik konstitusiya çərçivəsində edilməlidir.
Amerika rəsmiləri 2025-ci ilin dekabr ayına qədər "konstitusiyaya riayət etməyin zəruriliyini" vurğulayıblar. Bu arada, Bəsrədəki ABŞ konsulluğu təhlükəsizlik səbəbləri ilə 2018-ci ildən bəri bağlıdır və 2026-ci ilə qədər bağlı qalacağı gözlənilir.
Analitiklərə görə, ABŞ-ın "Bəsrə bölgəsi" ilə bağlı rəsmi mövqeyi birmənalı və ehtiyatlıdır. Vaşinqton vurğulayır ki, İraqın dövlət və ya inzibati strukturunda, o cümlədən bölgələrin yaradılmasında hər hansı bir dəyişiklik yalnız İraq Konstitusiyası çərçivəsində edilməlidir. Lakin bəzi təhlillər göstərir ki, ABŞ İraqdakı regional layihələrə, istər sünni bölgəsində, istərsə də Bəsrə bölgəsində olsun, strateji perspektivdən yanaşır, onları İranın təsirini məhdudlaşdırmaq və regional nizamı yenidən dizayn etmək üçün alətlər kimi görür.
Bu kontekstdə İran Bəsrədəki iqtisadi və infrastruktur layihələrini alqışlasa və əyalətdəki inkişafı, iqtisadi təsirini dəstəkləsə də, Bəsrə bölgəsinin yaradılmasını dəstəkləmir və belə bir addımı İraqın birliyinə təhdid hesab edir.
Buna görə də demək olar ki, İran siyasi muxtariyyətindən daha çox Bəsrədəki iqtisadi və infrastruktur əlaqələrini gücləndirməkdə maraqlıdır.
Bəsrə bölgəsi: Qərbi Asiyanı bölmək layihəsində yeni bir qığılcım
Qərbi Asiya bölünmə planları və siyasi təzyiqlərin kölgəsində nəfəs almaqda çətinlik çəkərkən, gözlər indi İraqa yönəlib. Neftlə zəngin Bəsrədə "bölgə"nin yaradılması ilə bağlı artan pıçıltılar ölkənin parçalanması və dağılması kabusunu yenidən canlandırıb.
Qərbi Asiya bölgəsi bölünmə layihələri və siyasi təzyiqlərlə mübarizə apararkən, gözlər indi İraqa yönəlib. Bu kontekstdə, "Bəsrə Bölgəsi"nin yaradılması planı bir daha bu ölkənin gələcək birliyi və sabitliyi ilə bağlı ciddi müzakirələrə səbəb olub.
"Rey əl-Yavm" qəzeti bu mövzuda Xalid əl-Cəyusinin yazdığı bir məqalə dərc edib. O, bildirib ki, "Suriya faktiki olaraq bölünmüş kimi görünsə də, müqavimətin tərksilah edilməsi yolu ilə Livanı bölmək səyləri davam etsə də, Əlcəzair "qəbilə müstəqilliyi" layihəsi ilə diqqət mərkəzində olsa da, Misir sionist rejimlə uzunmüddətli qaz müqavilələri ilə zəiflədilsə də, qalan ölkələr sülh və normallaşdırma müqavilələri adı altında təzyiq altında olsa da, indi İraqın da "Bəsrə Bölgəsi" vasitəsilə parçalanma yolunda olduğu görünür.
Bu prosesdə İraq mərkəzi hökuməti ölkənin bölünməsindən, neft ehtiyatlarının itirilməsindən və iqtisadi və sosial bölünmələrin dərinləşməsindən qorxaraq Bəsrənin ayrı bir bölgəyə çevrilməsinə qarşı çıxır."
Bəsrə bölgəsinin quruluş prosesinin başlanğıcları
Xalid əl-Cəyusi məqaləsinin davamında İraq Seçki Komissiyasının Bəsrə Bölgəsinin yaradılması üçün ərizə formalarını dərc etdiyini bildirən dərc olunmuş xəbərə işarə edərək, bunun ayrıca bir bölgənin yaradılmasına imkan verən konstitusiya çərçivəsinə əsaslandığını iddia edib.
Bu iddiaya görə, komissiya əyalət seçicilərinin 2%-dən imza toplamaq üçün formalar təqdim edib. Bu imzalar araşdırıldıqdan və təsdiqləndikdən sonra seçicilərin 10%-dən ərizə və imza toplamaq üçün qeydiyyat mərkəzləri açılacaq, sonra sorğu Nazirlər Şurasına göndəriləcək və Bəsrə Bölgəsinin yaradılması ilə bağlı referendumun tarixi müəyyən ediləcək. Son qərar seçicilər tərəfindən veriləcək.
Bağdaddan təkzib
Lakin Bağdaddakı Müstəqil Ali Seçki Komissiyası bu xəbəri tez bir zamanda təkzib edərək, imza toplama formalarının dərc edilməsi və ya paylanması üçün rəsmi təsdiq iddiasının yalan olduğunu vurğulayıb.
Bu arada, Bəsrədəki Seçki Komissiyası ofisinin və Bağdaddakı mərkəzi hökumətin açıqlamaları arasında açıq bir ziddiyyət müşahidə olunur. Eyni zamanda, bəzi vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları Bəsrə bölgəsinin yaradılması kimi qanuni variantı canlandırmaq üçün yeni bir hərəkat başladıblar.
Əsas sual budur: Bəsrə bölgəsi həqiqətən elan edilərsə, Bağdaddakı mərkəzi hökumət nəzarəti nə dərəcədə saxlaya biləcək? Digər İraq əyalətləri də hökumətin qeyri-kafiliyini, iqtisadi problemləri və işsizliyi əsas gətirərək regional formalaşma və müstəqillik əldə etsələr, bunun nəticələri nə olacaq? Bu vəziyyət bir vaxtlar güclü olan və yenidən yüksələ biləcəyi və əvvəlki mövqeyinə qayıda biləcəyi düşünülən İraqın süqutuna səbəb ola biləcək bir ssenari təqdim edir.
İqtisadi və sosial narahatlıqlar
Mətn aşağıdakı ifadələrlə davam edir: İraqlılar bölgələr yaratmaq meylinin iqtisadi problemləri daha da artıracağından narahatdırlar. Çünki neftlə zəngin əyalətlər sərvət üzərində nəzarəti ələ keçirə bilər, bu da daha kasıb əyalətlərdə qəzəbə səbəb ola bilər və ölkəni daxili münaqişəyə, hətta vətəndaş müharibəsinə sürükləyə bilər.
Bəsrə əyalətində seçicilərin sayının 1,6 milyondan çox olduğunu nəzərə alsaq, bunun 2%-i 32.000-dən çox imzaya uyğundur. Qanuna görə, bu imzalar toplanıb təsdiqləndikdən sonra, bölgənin yaradılması üçün xalqın iradəsini yekunlaşdırmaq üçün daha çox imza toplanmalıdır.
Bəsrə Bölgəsinin yaradılması çağırışları yeni deyil; bu plan 2003-cü ildə Amerikanın işğalından bəri Kürdüstan Bölgəsi təcrübəsini təkrarlamaq məqsədi ilə gündəmə gətirilib. Lakin, Bağdaddakı mərkəzi hökumətin müxalifəti də daxil olmaqla, müxtəlif səbəblərdən bu plan heç vaxt gerçəkləşməyib.
Yerli hakimiyyət orqanlarının mövqeyi
Bəsrə əyalətinin sözçüsü Muin əl-Həsən vurğulayıb ki, keçmiş cəhdlərin uğursuzluğu ideyanın bitməsi demək deyil. Artan ictimai əhval-ruhiyyəyə işarə edən Həsən, Bəsrə bölgəsinin "separatçı və ya etnik" deyil, əksinə yerli hökumətin səlahiyyətlərini genişləndirməyi və resursların, xidmətlərin daha yaxşı idarə olunması üçün inzibati struktur yaratmağı hədəfləyən inzibati bölgə olduğunu bildirib.
İraqda Səddam Hüseynin devrilməsindən sonra 2005-ci ildə hazırlanmış konstitusiyaya əsasən, hər bir əyalət rəsmi tələb və referendum yolu ilə bir bölgə yarada bilər. Bu tələb ya əyalət şurası üzvlərinin üçdə biri, ya da müvafiq əyalətlərdəki seçicilərin 10%-i tərəfindən edilməlidir.
Bəsrə İraqın əsas limanıdır və ölkənin dənizə yeganə çıxışıdır. Bu əyalət İraqın neft ehtiyatlarının təxminən üçdə ikisinə malikdir və geniş neft və qaz yataqlarına malikdir. Bu vəziyyət sərvətin bölünməsi və İraqın potensial dağılması ilə bağlı narahatlıqları artırır.
Seyid Müqtəda əs-Sədrin xəbərdarlığı
İllər əvvəl Sədr Hərəkatının lideri əyalətlərin bölgələrə çevrilməsinin İraqın "işğalı" üçün yol aça biləcəyi barədə xəbərdarlıq etmişdi. İctimaiyyətə müraciət edən Sədr bildirib: "Regional hakimiyyət orqanları sizi daha asanlıqla talan edəcək, korrupsiya və zülm artacaq, daxili və xarici acgöz şəxslər sizin üzərinizdə daha çox nəzarət edəcəklər."
Bir neçə il əvvəl Bəsrədəki gənclər Bəsrə Bölgəsinin hipotetik bayrağını qaldırdılar. Bu bayraqda ağ (sülh simvolu), mavi (dəniz simvolu), yaşıl (əkinçilik simvolu) və mərkəzdə iki xurma budağında yerləşdirilmiş bir damla neft təsvir edilmişdir.
Bu separatçı meyllər regional və beynəlxalq dəstəkdən məhrum deyil. Bu kontekstdə Vaşinqtonun Bəsrə Bölgəsinə dair mövqeyi hələ də qeyri-müəyyəndir. ABŞ rəsmi olaraq vurğulayıb ki, İraqın dövlət strukturunda və ya inzibati sistemində hər hansı bir dəyişiklik konstitusiya çərçivəsində edilməlidir.
Amerika rəsmiləri 2025-ci ilin dekabr ayına qədər "konstitusiyaya riayət etməyin zəruriliyini" vurğulayıblar. Bu arada, Bəsrədəki ABŞ konsulluğu təhlükəsizlik səbəbləri ilə 2018-ci ildən bəri bağlıdır və 2026-ci ilə qədər bağlı qalacağı gözlənilir.
Analitiklərə görə, ABŞ-ın "Bəsrə bölgəsi" ilə bağlı rəsmi mövqeyi birmənalı və ehtiyatlıdır. Vaşinqton vurğulayır ki, İraqın dövlət və ya inzibati strukturunda, o cümlədən bölgələrin yaradılmasında hər hansı bir dəyişiklik yalnız İraq Konstitusiyası çərçivəsində edilməlidir. Lakin bəzi təhlillər göstərir ki, ABŞ İraqdakı regional layihələrə, istər sünni bölgəsində, istərsə də Bəsrə bölgəsində olsun, strateji perspektivdən yanaşır, onları İranın təsirini məhdudlaşdırmaq və regional nizamı yenidən dizayn etmək üçün alətlər kimi görür.
Bu kontekstdə İran Bəsrədəki iqtisadi və infrastruktur layihələrini alqışlasa və əyalətdəki inkişafı, iqtisadi təsirini dəstəkləsə də, Bəsrə bölgəsinin yaradılmasını dəstəkləmir və belə bir addımı İraqın birliyinə təhdid hesab edir.
Buna görə də demək olar ki, İran siyasi muxtariyyətindən daha çox Bəsrədəki iqtisadi və infrastruktur əlaqələrini gücləndirməkdə maraqlıdır.