Çində uyğur dili qadağandır? Çinlilər uyğur türklərinin namaz qılmasına mane olurmu? Bu iki əsas suala cavab vermək üçün Çində olduq.
Bu səfər prezident Ərdoğanın Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) zirvə toplantısı üçün Çinə səfəri ilə eyni vaxta təsadüf etdiyi üçün bəzi insanlar sosial mediada spekulyasiyalar yaradıb, yalan danışıblar. Bəri başdan cavab verim: Prezident Ərdoğanın təyyarəsində uçmamışıq; planlaşdırılmış reysə getdik. Üstəlik, Ərdoğanın getdiyi yerlər və getdiyimiz yerlər tamam başqa coğrafiyalardır.
Dəvət birbaşa Çinin İstanbuldakı Baş Konsulluğu vasitəsilə Sincan-Uyğur Muxtar Bölgəsi hökumətindən gəlib. Nümayəndə heyəti koordinatoru olduğum Yeni Dünya Araşdırma Mərkəzi tərəfindən formalaşdırılıb və nümayəndə heyətinin səfəri Türkiyə-Çin Dostluq Fondunun dəstəyi ilə mümkün olub.
İcazə verin, əvvəldən başqa bir yalana toxunum: Nümayəndə heyətinin üzvləri heç bir Çin rəsmisindən heç bir hədiyyə almayıblar; öz pulları ilə həyat yoldaşlarına və dostlarına kiçik uyğur hədiyyələri alırdılar.
Biz Sincan-Uyğur Muxtar Bölgəsindəki Urumçi, Turfan, Kaşqarda olduq. Həm rəsmi proqram zamanı, həm də proqramdan kənar vaxtlarımızda kiçik qruplar halında şəhəri və bazarı araşdırdıq, əvvəldə qeyd etdiyim iki əsas suala cavab axtardıq.
1-ci FAKT: UYĞUR DİLİ QADAĞAN DEYİL
Uyğur dili qadağan deyil. Uyğur dili Sincan Uyğur Muxtar Bölgəsində iki rəsmi dildən biridir.
Çin pul vahidinin yuxarı sağ küncündə pul vahidinin ədədi dəyərinin altında Çin dilindən əlavə uyğur dili də yazılıb. Uyğur dilini rəsmi pul vahidi ilə istifadə edən bir dövlətin uyğuru qadağan etməsi hər şeyin təbiətinə zidd olardı.
Sincan-Uyğur Muxtar Bölgəsinə endiyiniz andan siz yol nişanlarından tutmuş mağaza nişanlarına qədər hər yerdə iki dil görəcəksiz.
Uyğurlarla danışmağa başlayanda bir müddət sonra fərqli tələffüz olunsa belə ümumi sözləri anlamağa başlayacaqsınız. Məsələn, Kaşqardan Urumçiyə uçan təyyarədə, yəqin ki, yanımda oturan tələbə uçuşdan əvvəl ailəsinə məlumat verirdi. O, baqajının “19 kilo 800 qram” olduğunu deyib. Ən dəqiq rəqəmlər başa düşüləndir, çünki onlar eynidir. Urumçi və Kaşqar arasında uçuşlarda üç dildə elanlar verilir. Uyğur elanını sosial şəbəkədə paylaşdım və bu, kifayət qədər başa düşüləndir. Yeri gəlmişkən, bölgədə uyğur dilində yayımlanan çoxlu qəzet və telekanallar var. Sincan qəzetinə müsahibə vermişəm.
Pulda, lövhədə və ya başqa ictimai məkanda uyğur görməyən yaxşı niyyətli türk millətçiləri yəqin ki, uyğur dilinin ərəb əlifbası ilə yazıldığını bilmirlər!
2-ci FAKT: MƏSCİDLƏR VAR, İBADƏT PULSUZDUR
Məscidlər var və onlar çox estetik və baxımlıdır. Məscidlərdə ibadət pulsuzdur. İslam İnstitutunda dərslər keçdik, onları müşahidə etdik, kitabları öyrəndik. Bu, əslində çətin bir təhsildir, çünki Çin və Uyğur dillərindən əlavə ərəb dilini də öyrənirlər. Quran üç dildə mövcuddur. Məscidlərdə imamlıq təhsili alan bu gənclərə hər cür ehtiyac və müavinət verilir. Onların yataqxanaları, yeməkxanaları, idman zalları və sinif otaqları ən yüksək səviyyədədir.
Yeri gəlmişkən, uyğurların işlətdiyi adlara əsasən, İslam təsiri türk təsirindən daha güclüdür. Qarşılaşdığım adların 99 faizi dini yönümlü idi; əksəriyyəti ərəb, bəziləri isə fars mənşəli idi.
Bəs Sincandakı nümayəndə heyətimizdə jurnalistlər arasında ən çox hansı ada rast gəldik? Axşam gəzintilərimiz zamanı dayandığımız mağazalarda satıcılar və müştərilərlə, oturduğumuz restoranlarda yanımızda olan masalarda oturanlarla, dayanıb yol və qiymət soruşan insanlarla söhbət edirdik.
Türk mətbuatı
Çin Uyğurların namaz qılmasına mane olurmu?
Çində uyğur dili qadağandır? Çinlilər uyğur türklərinin namaz qılmasına mane olurmu? Bu iki əsas suala cavab vermək üçün Çində olduq.
Bu səfər prezident Ərdoğanın Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) zirvə toplantısı üçün Çinə səfəri ilə eyni vaxta təsadüf etdiyi üçün bəzi insanlar sosial mediada spekulyasiyalar yaradıb, yalan danışıblar. Bəri başdan cavab verim: Prezident Ərdoğanın təyyarəsində uçmamışıq; planlaşdırılmış reysə getdik. Üstəlik, Ərdoğanın getdiyi yerlər və getdiyimiz yerlər tamam başqa coğrafiyalardır.
Dəvət birbaşa Çinin İstanbuldakı Baş Konsulluğu vasitəsilə Sincan-Uyğur Muxtar Bölgəsi hökumətindən gəlib. Nümayəndə heyəti koordinatoru olduğum Yeni Dünya Araşdırma Mərkəzi tərəfindən formalaşdırılıb və nümayəndə heyətinin səfəri Türkiyə-Çin Dostluq Fondunun dəstəyi ilə mümkün olub.
İcazə verin, əvvəldən başqa bir yalana toxunum: Nümayəndə heyətinin üzvləri heç bir Çin rəsmisindən heç bir hədiyyə almayıblar; öz pulları ilə həyat yoldaşlarına və dostlarına kiçik uyğur hədiyyələri alırdılar.
Biz Sincan-Uyğur Muxtar Bölgəsindəki Urumçi, Turfan, Kaşqarda olduq. Həm rəsmi proqram zamanı, həm də proqramdan kənar vaxtlarımızda kiçik qruplar halında şəhəri və bazarı araşdırdıq, əvvəldə qeyd etdiyim iki əsas suala cavab axtardıq.
1-ci FAKT: UYĞUR DİLİ QADAĞAN DEYİL
Uyğur dili qadağan deyil. Uyğur dili Sincan Uyğur Muxtar Bölgəsində iki rəsmi dildən biridir.
Çin pul vahidinin yuxarı sağ küncündə pul vahidinin ədədi dəyərinin altında Çin dilindən əlavə uyğur dili də yazılıb. Uyğur dilini rəsmi pul vahidi ilə istifadə edən bir dövlətin uyğuru qadağan etməsi hər şeyin təbiətinə zidd olardı.
Sincan-Uyğur Muxtar Bölgəsinə endiyiniz andan siz yol nişanlarından tutmuş mağaza nişanlarına qədər hər yerdə iki dil görəcəksiz.
Uyğurlarla danışmağa başlayanda bir müddət sonra fərqli tələffüz olunsa belə ümumi sözləri anlamağa başlayacaqsınız. Məsələn, Kaşqardan Urumçiyə uçan təyyarədə, yəqin ki, yanımda oturan tələbə uçuşdan əvvəl ailəsinə məlumat verirdi. O, baqajının “19 kilo 800 qram” olduğunu deyib. Ən dəqiq rəqəmlər başa düşüləndir, çünki onlar eynidir. Urumçi və Kaşqar arasında uçuşlarda üç dildə elanlar verilir. Uyğur elanını sosial şəbəkədə paylaşdım və bu, kifayət qədər başa düşüləndir. Yeri gəlmişkən, bölgədə uyğur dilində yayımlanan çoxlu qəzet və telekanallar var. Sincan qəzetinə müsahibə vermişəm.
Pulda, lövhədə və ya başqa ictimai məkanda uyğur görməyən yaxşı niyyətli türk millətçiləri yəqin ki, uyğur dilinin ərəb əlifbası ilə yazıldığını bilmirlər!
2-ci FAKT: MƏSCİDLƏR VAR, İBADƏT PULSUZDUR
Məscidlər var və onlar çox estetik və baxımlıdır. Məscidlərdə ibadət pulsuzdur. İslam İnstitutunda dərslər keçdik, onları müşahidə etdik, kitabları öyrəndik. Bu, əslində çətin bir təhsildir, çünki Çin və Uyğur dillərindən əlavə ərəb dilini də öyrənirlər. Quran üç dildə mövcuddur. Məscidlərdə imamlıq təhsili alan bu gənclərə hər cür ehtiyac və müavinət verilir. Onların yataqxanaları, yeməkxanaları, idman zalları və sinif otaqları ən yüksək səviyyədədir.
Yeri gəlmişkən, uyğurların işlətdiyi adlara əsasən, İslam təsiri türk təsirindən daha güclüdür. Qarşılaşdığım adların 99 faizi dini yönümlü idi; əksəriyyəti ərəb, bəziləri isə fars mənşəli idi.
Bəs Sincandakı nümayəndə heyətimizdə jurnalistlər arasında ən çox hansı ada rast gəldik? Axşam gəzintilərimiz zamanı dayandığımız mağazalarda satıcılar və müştərilərlə, oturduğumuz restoranlarda yanımızda olan masalarda oturanlarla, dayanıb yol və qiymət soruşan insanlarla söhbət edirdik.
Türk mətbuatı